Rdza brunatna [Puccinia recondita]
Rdza brunatna – charakterystyka
Rdza brunatna (Puccinia recondita f.sp. tritici) jest jedną z najgroźniejszych chorób grzybowych, która atakuje różne gatunki zbóż, w tym pszenicę , żyto , pszenżyto i jęczmień . Choroba ta prowadzi do powstawania charakterystycznych, rdzawo-brązowych plam. Zmiany te nie tylko ograniczają zdolność rośliny do przeprowadzania fotosyntezy, ale również osłabiają jej ogólną kondycję, co prowadzi do obniżenia jakości i wielkości plonów. Rdza brunatna jest szczególnie niebezpieczna w wilgotnych warunkach, kiedy sprzyja jej szybkiemu rozprzestrzenianiu się przez wiatr. Zarodniki grzyba przenoszone przez wiatr mogą infekować rośliny uprawne w różnych fazach rozwoju, a szczególnie w okresach przed kwitnieniem i w trakcie kłoszenia.
Jak rozpoznać rdzę brunatną?
Rdza brunatna zbóż to choroba grzybowa , którą można stosunkowo łatwo zauważyć w okresie wegetacyjnym, zwłaszcza przy sprzyjających warunkach pogodowych (ciepło i wilgoć). Pierwsze objawy pojawiają się najczęściej na liściach w postaci drobnych, rdzawobrązowych, owalnych skupień zarodników (urediniów), które często otoczone są żółtawą obwódką. Zmiany te mogą się również rozprzestrzeniać na pochewki liściowe, źdźbła, a w zaawansowanej fazie także na kłosy.
Typowym objawem jest nieregularne rozłożenie skupień zarodników po obu stronach liścia, co odróżnia rdzę brunatną od rdzy żółtej , której objawy mają postać drobnych, jaskrawożółtych skupień ułożonych liniowo, najczęściej wzdłuż nerwów liścia. Innym schorzeniem, z którym można pomylić rdzę brunatną, jest rdza źdźbłowa – jednak w jej przypadku zarodniki są ciemniejsze (czarno-brązowe), bardziej wydłużone i zwykle pojawiają się na źdźbłach oraz dolnych częściach rośliny.
W przypadku żyta objawy rdzy brunatnej mogą być subtelniejsze niż np. w pszenicy, ale choroba wciąż prowadzi do znacznego osłabienia roślin, przedwczesnego zamierania liści i spadku plonu. Dlatego szczególnie ważna jest czujność w diagnostyce i regularna lustracja pól, zwłaszcza w okresie strzelania w źdźbło i kłoszenia.
Dla pewności diagnostycznej warto uwzględniać również inne objawy towarzyszące – np. zmniejszoną powierzchnię asymilacyjną, przyspieszone starzenie liści czy zaburzenia w rozwoju kłosa – oraz posiłkować się doświadczeniem lub konsultacją z doradcą agronomicznym. Wczesne rozpoznanie i odpowiednia ochrona fungicydowa zbóż są kluczowe dla ograniczenia strat spowodowanych przez chorobę.
Objawy występowania rdzy brunatnej
Pierwsze oznaki infekcji pojawiają się jesienią lub wczesną wiosną, zwykle na liściach dolnych, w postaci pojedynczych, małych, żółtawych plamek, które z czasem przekształcają się w owalne, rdzawobrązowe skupienia zarodników (uredinia). Te zmiany występują głównie na górnej stronie liści i mogą być otoczone chlorotyczną obwódką.
W miarę postępu infekcji skupienia zarodników stają się coraz liczniejsze, zlewają się, powodując rozległe nekrozy i przedwczesne zamieranie liści. W fazie strzelania w źdźbło i tuż przed kwitnieniem mogą się również pojawiać ciemniejsze, niemal czarnobrązowe skupienia zarodników (telia), często zarośnięte epidermą. Są one oznaką przechodzenia grzyba w fazę przetrwalnikową i świadczą o silnym porażeniu rośliny.
W przypadku żyta objawy rdzy brunatnej występują zazwyczaj nieco później niż w pszenicy, jednak mogą mieć bardziej gwałtowny i nasilony przebieg, szczególnie jeśli warunki pogodowe sprzyjają rozwojowi patogenu (ciepło i wysoka wilgotność). Porażenie tkanek prowadzi do spadku powierzchni asymilacyjnej liści, ograniczenia fotosyntezy i w konsekwencji — obniżenia plonowania.
Okres i miejsce występowania rdzy brunatnej
Rdza brunatna rozwija się głównie w ciepłych i wilgotnych warunkach, dlatego najczęściej występuje w cieplejszych rejonach kraju oraz na stanowiskach o korzystnym mikroklimacie — zacisznych, z gęstym łanem, gdzie długo utrzymuje się rosa lub wysoka wilgotność powietrza.
Kiedy może się pojawić rdza brunatna?
Rozwojowi rdzy brunatnej zbóż sprzyjają temperatury 12–24°C w dzień i 0–12°C w nocy w połączeniu z intensywnym nawożeniem azotem i rosą na powierzchni liści. Pierwsze infekcje mogą pojawić się już wczesną wiosną, jednak najczęściej choroba rozwija się po fazie strzelania w źdźbło (BBCH 31–32), osiągając największe nasilenie w okresie przed kłoszeniem i w trakcie kwitnienia. Ciepłe dni, wilgotne noce oraz duże zagęszczenie łanu — przyspieszają rozwój i rozprzestrzenianie się patogenu.
Rdza brunatna – szkodliwość
Patogen wpływa na redukcję powierzchni asymilacyjnej roślin, co skutkuje mniejszymi plonami, a także osłabia odporność zbóż na inne stresy, takie jak wysokie temperatury, susze czy inne choroby grzybowe . Choroba ma również wpływ na jakość ziarna, ponieważ infekcje rdzą brunatną mogą prowadzić do wcześniejszego wylegania roślin oraz obniżenia wartości technologicznych plonów.
W przypadku silnej infekcji, liście mogą obumierać, co skraca okres wegetacji rośliny i wpływa na jej zdolność do pełnego dojrzewania. Aby ograniczyć straty spowodowane przez rdzę brunatną, ważne jest stosowanie odpowiednich fungicydów , które pozwalają na kontrolowanie choroby i ochronę roślin. Ochrona fungicydowa jest szczególnie istotna w okresach wzrostu presji choroby, ponieważ rdza brunatna może szybko rozprzestrzenić się na dużą powierzchnię uprawy. Regularna kontrola stanu zdrowia roślin oraz odpowiednia strategia ochrony przed tą chorobą mogą znacząco poprawić plony i jakość ziarna.
Rdza brunatna – zapobieganie
Skuteczne ograniczanie rdzy brunatnej w uprawach zbóż wymaga zastosowania odpowiednich praktyk agrotechnicznych oraz świadomego podejścia do profilaktyki. Pierwszym etapem zapobiegania jest niszczenie osypanego ziarna, które może być źródłem infekcji. W tym celu zaleca się wykonanie odpowiedniej uprawy roli, która pozwoli zniszczyć samosiewy i ograniczyć obecność patogenu w glebie.
Drugim krokiem jest wybór odmian mniej podatnych na rdzę brunatną. Odporność genetyczna roślin może znacząco wpłynąć na ograniczenie nasilenia choroby w sezonie.Trzeci etap to odpowiedni termin siewu – zboża ozime nie powinny być wysiewane zbyt wcześnie, ponieważ nadmierny rozwój jesienny zwiększa podatność na porażenie. Natomiast zboża jare warto wysiewać możliwie wcześnie, by skrócić czas ekspozycji na infekcję w późniejszych fazach wzrostu.
Kolejnym elementem profilaktyki jest właściwe kształtowanie łanu – unikanie nadmiernego zagęszczenia ogranicza wilgotność i poprawia przewiewność, co hamuje rozwój patogenów.
Bardzo istotna jest ochrona fungicydowa. Środki grzybobójcze należy stosować w odpowiednim terminie, najlepiej w warunkach sprzyjających infekcji lub tuż przed ich wystąpieniem, pozwala skutecznie ograniczyć rozwój rdzy brunatnej i zabezpieczyć plon.
Rdza brunatna – metody zwalczania
Rdzę brunatną w zbożach można zwalczać fungicydami w trzech momentach:
- w fazie krzewienia, kiedy 10–15% roślin wykazuje objawy infekcji,
- w fazie strzelania w źdźbło, kiedy 10% roślin jest zainfekowanych,
- w fazie kłoszenia, kiedy objawy choroby występują na liściu flagowym i podflagowym.
Skuteczne fungicydy do zwalczania rdzy brunatnej
Do zwalczania rdzy brunatnej w zbożach firma BASF oferuje skuteczne preparaty grzybobójcze, takie jak: Daxur®, Priaxor®, Revysky®, Revyflex® Plus oraz Osiris® Revy. Daxur® łączy mefentriflukonazol - Revysol® i krezoksym metylowy, zapewniając długotrwałą ochronę. Priaxor® z fluxapyroksadem i piraklostrobiną skutecznie zwalcza patogeny, także odporne na inne substancje. Revysky® z mefentriflukonazolem (Revysol®) działa układowo, chroniąc zboża przed rdzą brunatną, zwłaszcza w trudnych warunkach pogodowych. Revyflex Plus® zawiera mefentriflukonazol - Revysol® i fluxapyroksad, zapewniając kompleksową ochronę i efektywne zwalczanie chorób grzybowych. Osiris® Revy łączy substancje aktywne, które skutecznie chronią przed chorobami, w tym rdzą brunatną, zapewniając kompleksową ochronę zbóż.
Jakie uprawy atakuje rdza brunatna?
Rdza brunatna atakuje przede wszystkim pszenicę i żyto, ale może również porażać inne zboża, takie jak pszenżyto, jęczmień czy owies. Szczególnie niebezpieczna jest w przypadku żyta, które może ulec porażeniu jesiennemu, co negatywnie wpływa na jego zimowanie oraz wiosenny rozwój. W przypadku pszenicy, choroba pojawia się zazwyczaj po fazie strzelania w źdźbło, jednak może również występować we wcześniejszych etapach wzrostu, szczególnie w cieplejszych rejonach. Rdza brunatna jest jednym z najgroźniejszych patogenów grzybowych, który obniża jakość ziarna, zmniejsza plony oraz może przyczyniać się do osłabienia roślin.
Rdza brunatna – cykl rozwojowy
Cykl rozwojowy rdzy brunatnej rozpoczyna się jesienią i wczesną wiosną, kiedy na górnej stronie liści zbóż pojawiają się pojedyncze, chlorotyczne plamy. Z biegiem czasu te plamy przekształcają się w rdzawobrunatne, owalne skupienia.
W lipcu, tuż przed kwitnieniem roślin, pojawiają się także czarnobrązowe skupienia zarodników podstawkowych (teliospor), które osłabiają proces fotosyntezy. Objawy te są szczególnie widoczne na roślinach zbóż, w tym pszenicy i jęczmieniu.
Rdza brunatna pszenicy występuje zwykle wcześniej niż w przypadku innych zbóż. Jest to choroba dwudomowa o pełnym cyklu rozwojowym. W polskim klimacie rdza brunatna zimuje w postaci grzybni lub urediniospor na samosiewach i oziminach, co oznacza, że do jej rozwoju nie jest potrzebny żywiciel pośredni.
W czasie kwitnienia zbóż na liściach pojawiają się rdzawobrunatne brodawki – skupienia zarodników letnich, zwanych urediniosporami. W trzeciej dekadzie czerwca, w okresie dojrzewania roślin, obok tych zarodników pojawiają się czarne, błyszczące skupienia zarodników zimowych (teliospory). Teliospory mogą rozprzestrzeniać się już tego samego roku, jesienią, lub na wiosnę w kolejnym sezonie wegetacyjnym, powodując dalszy rozwój choroby.
Jakie są przyczyny rozwoju rdzy brunatnej?
Rozwój rdzy brunatnej jest spowodowany jest przez kilka czynników środowiskowych oraz agrotechnicznych. Łagodna pogoda jesienią i zimą sprzyja rozwojowi choroby, ponieważ umożliwia grzybowi przetrwanie i rozwój na roślinach żywicielskich. Ciepła i wilgotna wiosna to idealne warunki do rozwoju zarodników grzyba, co prowadzi do szybszego rozprzestrzeniania się choroby. Występowanie rdzy brunatnej w poprzednim roku, szczególnie w przypadku dużego nasilenia choroby, stanowi istotny czynnik ryzyka dla kolejnych upraw. Używanie podatnych odmian roślin oraz brak ochrony fungicydowej może dodatkowo sprzyjać jej rozprzestrzenianiu się. Przetrwanie zarodników grzyba na osypanym ziarnie zbóż i trawach po zakończeniu sezonu wegetacyjnego również może przyczynić się do rozwoju choroby w kolejnym roku. Wszelkie te czynniki razem powodują, że rdza brunatna może występować w dużych nasileniu, prowadząc do znacznych strat w plonach.
Jakie są skutki rozwoju rdzy brunatnej?
Silne porażenie liści rdzą brunatną powoduje procesy chorobowe w postaci uszkodzenia tkanek roślinnych, co skutkuje pogorszeniem procesu fotosyntezy. W wyniku tego liście stają się mniej efektywne w produkcji energii, a ich przedwczesne obumieranie prowadzi do znaczącego obniżenia wydajności roślin.
Zmniejszona zdolność do przeprowadzania fotosyntezy ogranicza dostępność niezbędnych składników odżywczych, co przekłada się na mniejsze plony oraz niższą jakość ziarna. Ponadto, osłabione rośliny stają się bardziej podatne na inne choroby i stresy środowiskowe.