Słonecznik

Wśród polskich rolników wzrasta zainteresowanie uprawą słonecznika. Warunki naturalne w przeważającej części Polski są odpowiednie dla tej rośliny.

Uprawa słonecznika w Polsce

okres wegetacji: 125–140 dni (w Polsce),
suma średnich temperatur – ok. 3000°C,
brak negatywnej reakcji na przymrozki do - 4°C,
największe zapotrzebowanie na wodę: wschody oraz okres tworzenia pąków i kwitnienia (lipiec).

Siew słonecznika

20 kwietnia – 10 maja,
temperatura gleby na głębokości 5 cm – ok. 8°C,
głębokość siewu: 3–5 cm.

Słonecznik oleisty jest jedną z uprawnych form słonecznika zwyczajnego. Niełupki (nasiona) zawierają ok. 50% tłuszczu, ok. 21% białka i ok. 20% węglowodanów i 9% błonnika.

Obsada

Stanowiska lekkie i suche: 60 000–65 000 nasion/ha.

Dobre stanowiska: 65 000–70 000 nasion/ha.

Rozstaw międzyrzędzi: ok. 75 cm, można wykorzystać siewnik do kukurydzy przy zmianie tarcz.

Nawożenie

N – 60–80 kg/ha – pod korzeń,
P2 O5 – 60–80 kg/ha przed uprawą zimową,
K2 O kg/ha – 80–120 kg/ha – przed uprawą siewną,
Składniki krytyczne: K, S, Mg i B.

Stanowisko i płodozmian

pH 6,6-7,2,
różne typy gleb – w polskich warunkach roślina dosyć uniwersalna, sprawdzająca się również na słabszych stanowiskach z okresowymi niedoborami wody,
nie powinno się uprawiać słonecznika na stanowiskach podmokłych, ciężkich glinach i iłach oraz innych glebach zlewnych, łatwo zaskorupiających się a także na suchych piaskach,
przedplon: zboża, okopowe, strączkowe, motylkowe z trawami.

Zastosowanie słonecznika

jadalny olej słonecznikowy, wykorzystywnie do produkcji margaryny,
tłuszcz techniczny do produkcji m.in pokostów i kosmetyków,
produkcja paszy dla zwierząt (głównie makuch).

Produkcja słonecznika w Polsce
– wywiad z producentem

Monika Glen: Od niedawna wśród polskich rolni - ków można zaobserwować wzrost zainteresowania uprawą słonecznika. Z czego to wynika?

Mirosław Dreczka: Na pewno nie chodzi tu o zwykłą ciekawość, czy jakąś modę, bo na to w profesjonalnie zarządzanym gospodarstwie nie ma miejsca. Podstawą do nagłego wzrostu popularności uprawy słonecznika są sprzyjające realia rynkowe i znaczny postęp agrotechniczny. Największą zasługę ma tu hodowla odmian o nowych właściwościach.

Czy słonecznik jest konkurencyjny dla innych roślin jarych, jak np. kukurydza?

Podejmując uprawę jakiejkolwiek rośliny rolnik musi znać odpowiedź na pytanie, czy to mu się opłaca. Ceny słonecznika paszowego od wielu lat są mocno związane z notowaniami rzepaku. Zatem do sporządzania ostrożnych kalkulacji można przyjmować ceny skupu na zbliżonym poziomie i umiarkowany plon 22–27 dt/ha. Co prawda obroty generowane z powierzchni uprawy słonecznika nie są tak imponujące, jak w przypadku kukurydzy ziarnowej, ale obciążenia z tytułu nakładów też są zdecydowanie mniejsze.

W jakich warunkach uprawa słonecznika się po – wiedzie?

Warunki naturalne w przeważającej części naszego kraju są odpowiednie dla tej rośliny, jeśli dobór odmian będzie przemyślany. Na północy będą to odmiany bardzo wczesne i wczesne, a na południu także średnio wczesne.

BASF planuje wprowadzić do obrotu dwie odmiany: Aluris CLP oraz InSun 222 CLP – czy miał już Pan okazję się z nimi zetknąć?

W minionym sezonie firma BASF przeprowadziła badania swoich odmian na Opolszczyźnie i w Wielkopolsce, które miałem okazję odwiedzić. Wg mojej wiedzy są to odmiany oleiste z grupy średnio wczesnych, które co ważne plonowały o około 10% wyżej niż odmiana porównawcza. Poza tym na Opolszczyźnie pomimo słabszej gleby plon był o 2 dt/ha większy niż w Wielkopolsce, co mogło wynikać z lepszego rozkładu opadów i wcześniejszego dojrzewania, zwłaszcza w przypadku odmiany Aluris CLP.

Jaki przebieg pogody jest odpowiedni dla słonecznika?

Wbrew pozorom wzrost i rozwój tej rośliny nie jest aż tak bardzo uzależniony od przebiegu pogody. Oczywiście ważne jest dobre uwilgotnienie, bo współczynnik transpiracji jest wysoki i wynosi 500–600 litrów wody na kilogram suchej masy (kukurydza 300–400 l/kg s.m.). Jednak plon ogólny suchej masy słonecznika jest kilkakrotnie mniejszy niż kukurydzy, co oznacza mniejsze pobranie wody z jednostki powierzchni. Dlatego poza okresem siewu i wschodów słonecznik dość dobrze znosi okresowe niedobory opadów. O wiele ważniejszy jest odczyn gleby. Słonecznik wymaga odczynu obojętnego lub zasadowego oraz dobrej zasobności w potas. Natomiast nie ma dużych wymagań względem przedplonu. Wyjątek stanowi rzepak silnie porażony zgnilizną twardzikową, która w naszych warunkach jest najważniejszą gospodarczo chorobą słonecznika. Wspomniane odmiany Aluris CLP i InSun 222 CLP cechują się dobrą odpornością na zgniliznę twardzikową.

Co jeszcze jest istotne przy zakładaniu plantacji?

Dojrzewające plantacje słonecznika przyciągają ogromne ilości dzikich ptaków, przed którymi trudno się bronić. Żerowanie rozpoczynają od brzegów sąsiadujących z drzewami bądź krzewami. Na kilkuhektarowych plantacjach szkody mogą być duże. Natomiast w zasiewach powyżej 10 ha te straty nie są już tak dotkliwe. Szczególne cenna może być obecność ptaków drapieżnych.

Czy uprawa słonecznika wymaga posiadania specjalnych maszyn?

Wyposażenie techniczne może być pewną przeszkodą, choć niekoniecznie wymaga drogich inwestycji. Przede wszystkim rolnik musi się zorientować, czy ma dostęp do opryskiwacza o wysokim prześwicie w celu przeprowadzenia przynajmniej dwóch zabiegów ochronnych. Siewnik jest taki sam, jak do kukurydzy, ale trzeba go przystosować do wysiewu niełupek. Natomiast zbiór przeprowadza się kombajnem zbożowym zaopatrzonym w heder do zbioru słonecznika. Niekiedy wystarczy niewielka przeróbka i wyregulowanie kombajnu, żeby słonecznik zebrać hederem zbożowym. Raczej nie warto używać hederu do kukurydzy, bo w chwili ścięcia roślin dochodzi do dużych strat.

Niezależnie od rejonu kraju zbiór słonecznika zwykle przypada na przełomie września i października. W niektórych latach na południu desykacja bywa niepotrzebna i można zebrać niełupki o wilgotności 12–15%.

Jakiego nawożenia wymaga słonecznik?

Wymagania pokarmowe tej rośliny w przeliczeniu na jednostkę plonu są dość wysokie. Jednak ze względu na niewysoki plon suchej masy ilości zużywanych nawozów są raczej umiarkowane. Przy plonie niełupek na poziomie 25 dt/ha potrzeby nawożeniowe na glebach mineralnych wynoszą: 40–60 kg N, 30–50 kg P2 O5 i 60 kg K2 O. Do składników krytycznych należą: potas, siarka, magnez i bor. Wszystkie makroskładniki należy stosować przedsiewnie.

Na ile ważne jest dotrzymywanie terminów agrotechnicznych w uprawie tej rośliny?

Z organizacyjnego punktu widzenia prowadzenie słonecznika jest bardzo wygodne. Większość zabiegów na plantacji można planować z dużym wyprzedzeniem. Termin siewu jest zbliżony do optymalnego dla buraka cukrowego. Jest to roślina uprawiana w szerokie międzyrzędzia, tj. 50–75 cm dla odmian wysokich i 25–50 cm dla niskich, na głębokość.3–4 cm. Zalecana obsada niełupek dla odmian Aluris CLP i InSun 222 CLP w dobrych stanowiskach wynosi 65–70 tys./ha, a w słabszych o 5 tys. mniej. Wschody następują po 10–15 dniach i w tym czasie trzeba się upoać z odchwaszczaniem plantacji przy użyciu herbicydów doglebowych.

Czy nie ma możliwości odchwaszczania słonecznika po wschodach?

Zalecenia dotyczące zwalczania chwastów dwuliściennych w słoneczniku obejmują w naszym kraju tylko zabiegi przedwschodowe przy użyciu herbicydów doglebowych. Natomiast chwasty jednoliścienne można zwalczać także po wschodach za pomocą graminicydów. W krajach w których uprawa słonecznika jest bardziej popularna np. Węgry czy Słowacja rolnicy mają do dyspozycji herbicydy dostosowane do technologii odmian odpornych na niektóre herbicydy. Jedną z tych technologii jest Clearfield Plus, w której możemy stosować herbicydy zawierające substancje np. imazamoks. Wynika to z tolerancji na tą substancję czynną odmian oznaczonych kodem CLP (Clearfield Plus). Dodatkową korzyścią może być brak wrażliwości na pozostałości herbicydów stosowanych w uprawie roślin przedplonowych. Chodzi tu głównie o chlorosulfuron, aminopyralid, mezotrion, które u odmian nietolerancyjnych mogą wywoływać objawy fitotoksyczności. 128 Z praktyki dla praktyków Wiosna 2022 Z praktyki dla praktyków Wiosna 2022 129Słone