Kalkulacja kosztów zabiegu ochrony 1 ha sadu jabłoniowego

Koszty pracy podzielono na dwa rodzaje czynności: związane z wykonaniem samego zabiegu oraz pozostałe prace pomocnicze do zabiegu ochrony. Te pierwsze obejmują przede wszystkim czas poświęcony na wykonanie zabiegu. Jest to głównie dojazd do sadu i powrót do gospodarstwa, sam zabieg oprysku oraz czas przestojów i awarii. Prace pomocnicze to czynności polegające na przygotowaniu opryskiwacza do pracy (zamocowanie maszyny, sprawdzenie sprawności działania, przygotowanie cieczy roboczej, dojazd do zbiornika wody, nalewanie wody) oraz prace porządkowe takie jak: mycie opryskiwacza po zakończeniu zabiegu i utylizacja resztek cieczy roboczej, odstawienie opryskiwacza na miejsce garażowania, uprzątnięcie opakowań.

Czas przejazdu ciągnika z opryskiwaczem (wykonanie oprysku) zależy od wielu czynników. Przede wszystkim od typu sadu, ukształtowania terenu, rodzaju ciągnika i poziomu jego wyposażenia, typu opryskiwacza, przebiegu warunków atmosferycznych, umiejętności traktorzysty. Chociaż zalecane prędkości do zabiegów w sadzie kształtują się na poziomie 4–7 km/godz., to w szczególnych przypadkach mogą być nieco wyższe lub niższe. Stąd średni czas przeznaczony na wykonanie pojedynczego zabiegu ochrony nie jest prostą wypadkową. Niemniej można przyjąć, że przy przyjętych założeniach przeciętny czas przejazdu 1 ha sadu wynosił około 45 minut.

Pozostałe prace związane z ochroną sadu

Pozostałe czynności związane z pracami pomocniczymi również zależą od wielu czynników. Na przykład od doświadczenia osoby wykonującej zabiegi, lokalizacji miejsca poboru wody, organizacji stanowiska do mycia opryskiwacza, narzędzi wykorzystywanych do prac pomocniczych, czy sposobu ewidencji zabiegów (np. odręcznie czy komputerowo). Analizując dane z badanych gospodarstw, można ocenić, że dla przyjętego typu i wielkości sadu ogółem czynności te zabierały sadownikom przeciętnie około 15 min na 1 ha przy wykonaniu jednego zabiegu.

Koszty innych prac związanych z ochroną dotyczyły takich czynności jak: monitoring chorób i szkodników, usuwanie porażonych pędów, instalowanie pułapek i innych urządzeń monitorujących poziom agrafaga czy introdukcje pożytecznych organizmów, np. dobroczynka gruszowego. Szacując przeciętne koszty tych czynności, należy pamiętać, że pomimo obowiązującej ustawy o zasadach integrowanej produkcji, zakres tych czynności wykonywanych w sadach jest bardzo zróżnicowany.

Monitoring sadów

Są sady, w których w zasadzie przed każdym planowanym zabiegiem producent dokonuje lustracji, są też jednak sady, w których zabiegi stosuje się nadal głównie w oparciu o terminarz wynikający z programu ochrony bądź doświadczenia wynikającego z lat ubiegłych. Stąd szacując koszty monitoringu, należałoby przyjąć, że przed każdym planowanym terminem zabiegu (takie są zalecenia) producent takie czynności podejmuje. Jego zadaniem nie jest tylko ocena, czy zabieg jest konieczny, ale też, jaka powinna być jego intensywność, co może skutkować np. nieco niższymi dawkami preparatu. Można zatem przyjąć, że nakłady pracy z lustracją chorób i szkodników kształtowały się średnio na poziomie około 6,5 godz. na 1 ha sadu. Prace związane z usuwaniem chorych i porażonych pędów lub owoców czy instalowaniem pułapek np. feromonowych to średnio 8,5 godz./1 ha.

Introdukcja pożytecznych owadów

Do prac najbardziej czasochłonnych należy introdukcja pożytecznych owadów, które najczęściej muszą być dość gęsto rozmieszczone na powierzchni sadu. Pracochłonność tej czynności jest dość duża, wynosi ok. 8–10 godz./1 ha. Trzeba jednak przyjąć, że stosowanie tego zabiegu wśród sadowników nie jest jeszcze zbyt częste, stąd można go pominąć w kalkulacji, ewentualnie ująć w wariancie.

Utylizacja opakowań po ŚOR

Jedną z istotnych czynności, aczkolwiek w praktyce nie zawsze wykonywanych, jest utylizacja opakowań po środkach ochrony, która obejmuje właściwe ich opróżnianie z pozostałości takich jak: mycie, gromadzenie, przechowywanie i odstawianie do punktu zbioru odpadów. Jest to zadanie wykonywane zwykle pod koniec roku, obejmujące opakowania zużywane w ochronie wszystkich gatunków w gospodarstwie, stąd jej udział w strukturze kosztów ochrony sadu jabłoniowego zależy od jej areału uprawy w ogólnej powierzchni użytków rolnych w gospodarstwie. Przeciętna jej wielkość to około 20 min/1 ha sadu.

Na koszty użytkowania opryskiwacza składają się nieco inne składniki niż w przypadku ciągnika. Amortyzacja opryskiwacza rozliczana na podstawie wartości zakupu (odtworzeniowej) i liczby lat przeciętnego użytkowania.

Średnią wartość zakupu opryskiwacza zaczepianego, o pojemności 1500–2000 litrów określono na 32,4 tys. zł, a okres jego użytkowania na 15 lat. Roczna amortyzacja wyniosła średnio 2160 zł. Z kolei w przeliczeniu na 1 godz. pracy – 6,0 zł. Pozostałe koszty utrzymania opryskiwacza takie jak: garażowanie, odsetki czy prowizje od kredytów wyniosły łącznie 1277 zł/rok. W przeliczeniu na 1 godz. pracy opryskiwacza 3,57 zł. Na koszty użytkowania opryskiwacza złożyły się takie elementy jak: naprawy, konserwacje, koszty atestacji, kalibracji, szkoleń pracownika, wody do oprysków i wyniosły około 953 zł/rok, czyli 2,66 zł/1 godz. pracy opryskiwacza. W większości przypadków trzeba uwzględnić też koszty utrzymania urządzeń pomocniczych, takich jak zbiorniki na wodę, hydrofory, stacje uzdatniania, remonty, konserwacje, których wartość wyniosła rocznie 942 zł. Z kolei na 1 godz. pracy opryskiwacza 1,32 zł.

Koszty paliwa wykorzystanego przez ciągnik i przy zabiegach ochrony roślin zwykle są włączone do rachunku kosztów 1 godziny pracy ciągnika (taką zasadę przyjęto w niniejszych kalkulacjach). Zasadnym jest natomiast wybór metody wyliczenia poziomu zużycia na 1 godz. pracy. Można wykorzystać algorytmy opierające się na mocy ciągnika, cenie 1 kg oleju napędowego oraz wielkości zużycia stosownie do mocy, zawarte w parametrach technicznych ciągnika. W ten sposób wylicza się jednak raczej pewne normatywy zużycia, które niekoniecznie odnoszą się dokładnie do rzeczywistych poziomów zużycia paliwa przez ciągnik w realnych warunkach gospodarowania.

Warunkiem wyliczenia rzeczywistych kosztów zużycia paliwa jest prowadzenie dokładnej ewidencji w stosunku do każdego posiadanego ciągnika w gospodarstwie oraz ewidencji nakładów pracy ciągnika we wszystkich uprawach w ciągu całego sezonu. Wprawdzie w najnowocześniejszych ciągnikach komputery pokładowe pozawalają na wyliczanie średniego zużycia paliwa, jednak większość sadowników takich możliwości nie ma. Stąd muszą opierać się na pewnych uproszczeniach w wyliczeniach.

Opierając się o rzeczywiste zużycie paliwa w ciągniku w sezonie, można wyliczyć średni poziom zużycia na godzinę jego pracy. Niestety nie uwzględnia on stopnia uciążliwości pracy, który jest różny np. przy rozdrabnianiu gałęzi, orce, czy zabiegach ochrony, co może skutkować innym poziomem zużycia paliwa. Jest to pewne uproszczenie rachunku, ale pozwala ono w sposób bardziej pewny podać przeciętny koszt zużycia oleju napędowego przez dany ciągnik w rozpatrywanym okresie. W tej kalkulacji poziom zużycia paliwa wyniósł 7,4 l ON/1 godz. pracy ciągnika.

Koszt zużycia wody na potrzeby ochrony roślin obejmuje koszt wody do oprysku oraz zużytej na mycie opryskiwacza i opakowań. W wielu gospodarstwach posiadających własne studnie głębinowe, producenci nie wliczają tego nakładu w koszty produkcji. Niestety, rzadko zdarza się, by sadownicy prowadzili ewidencję zużycia wody na potrzeby produkcyjne. W rachunku kosztów jednak konieczne jest jego uwzględnienie. Na razie nie są to jeszcze zbyt duże koszty, ale prawdopodobnie w przyszłości staną się one ważnym składnikiem w ochronie roślin. Na wykonanie zabiegu na 1 ha zużywa się od 300 do nawet 1000 l wody w zależności od typu opryskiwacza, sadu, rodzaju zabiegu itp. Najczęściej przeciętne zużycie na 1 ha to ok. 500 l wody do oprysku i około 100–200 l na czynności pomocnicze (mycie, płukanie itp.). Przyjmując średnią cenę wody w np. rejonie grójeckim na poziomie 3,5 zł/1 m3 to koszty wody na 1 zabieg, mogą wynosić ok. 3,50-4,00 zł.